Alkame bin Kays :
ALKAMA BİN KAYS (r.a.):
Tefsîr, hadîs, fıkıh
ilimlerinde büyük âlim. Tâbiînin büyüklerinden olup, künyesi Ebû Şibl’dir.
Peygamberimiz hayatta iken
doğdu. Fakat O’nu görmedi. 62 (m. 681) senesinde Kûfe’de vefât etti. İlimdeki
üstünlüğü âlimler tarafından sözbirliği ile bildirilmiştir. Bu bakımdan ilimde
rivâyetlerine müracaat edilen müstesna bir âlimdir. Eshâb-ı kirâmın büyüklerinden
Hz. Ebû Bekir’i, Hz. Ömer’i, Hz. Osman’ı, Hz. Ali’yi, Hz. Âişe’yi, Abdullah
İbn-i Mes’ûd’u, Hüzeyfet-ül-Yemânî’yi, Selmân-ı Fârisî’yi, Hâlid bin Velîd’i,
Ebüd- Derdâ’yı ve diğer eshâbı görmüş olanlardan ilim alıp, hadîs-i şerîf
rivâyetinde bulunmuştur.
Hz. Ali ile Nihavend’de
Haricilere karşı elinde kılıcı ile bizzat savaştı. Rabbânî âlimlerden olup,
evliyânın büyüklerinden idi.
Alkame bin Kays, Kur’ân-ı
kerîmi ve fıkıh ilmini Eshâb-ı kirâmdan Abdullah İbn-i Mes’ûd’dan öğrendi. Onun
derslerinde çok üstün bir seviyede yetişti. Nitekim Hocası Abdullah İbn-i
Mes’ûd (r.a.) “Benim okuduğum her şeyi okur ve bildiklerimi bilir” buyurmuştur.
Bilhassa fıkıh ilminde en büyük âlimlerden olan Alkame bin Kays çok sayıda âlim
yetiştirmiş, Ehl-i Sünnet itikadının ve din bilgilerinin insanlara nakledilmesi
ve öğretilmesi hususunda
büyük hizmetleri olmuştur. Ehl-i Sünnetin reisi ve hanefî mezhebinin imamı,
İmâm-ı A’zam, ilmini onun talebeleri zincirinden almıştır.
Alkame bin Kays’tan ilim
öğrenen ve rivâyette bulunanlardan en başta gelen talebesi ve yeğeni İbrâhîm
Nehaî, Ebû Vâil, Muhammed bin Sîrîn, İmâm-ı Şa’bî, Abdurrahman bin Yezîd, Esved
bin Yezîd ve Ömer bin Alkame, İmâm-ı Zuhrî ve daha çok sayıda âlimlerdir.
Alkame bin Kays, hâl ve
hareketleriyle hocası Abdullah İbn-i Mes’ûd hazretlerine çok benzerdi. Abdullah
İbn-i Mes’ûd (r.a.) da Peygamber efendimize (s.a.v.) çok benzerdi. Sesi çok
güzel idi. Kur’ân-ı kerîm okurken dinleyenler kendinden geçerdi. İbrâhîm Nehaî
anlatır:
“Alkame bin Kays Abdullah
İbn-i Mes’ûd’un huzurunda Kur’ân-ı kerîm okurdu.
Abdullah İbn-i Mes’ûd O’nu
dinledikçe “Oku! anam babam sana fedâ olsun” derdi. Kendisi de şöyle
anlatmıştır:
Abdullah İbn-i Mes’ûd beni
yanına çağırtır, Kur’ân-ı kerîm okumamı isterdi. Ben de okurdum. Ben durunca,
devam et, buyururdu. A’rac dedi ki: “Kur’ân-ı kerîm okumada, ses bakımından,
insanların en güzeli idi. İbn-i Mes’ûd ne zaman onun kırâatini dinlese,
kendinden geçer ve “Eğer Resûlullah seni görseydi, seninle mesrûr olurdu”
derdi. Beş saatte Kur’ân-ı kerîmi hatmederdi. Ebû İshâk, Esved bin Yezîd’in
şöyle dediğini nakleder: Abdullah İbn-i Mes’ûd’u Alkama bin Kays’a ilim
öğretirken gördüm. Kur’ân-ı kerîm sûrelerini öğrettiği gibi teşehhüdü de
öğretiyordu.
Alkama bin Kays Tefsîr
ilminin büyük imamlarındandır. Âyet-i kerîmeleri tefsîr ederken hadîs-i
şerîflere müracaat ederdi. En’am sûresi 82.nci âyet-i kerîmesinin tefsîri
hakkında İbn-i Mes’ûd’dan şöyle rivâyet etmiştir: “İmân edip de, imânlarını bir
zulm ile karıştırmayan kimseler yok mu? işte korkudan emin olmak onlara
mahsustur, hidâyete erenler de onlardır” (En’âm 82.) âyet-i kerîmesi nazil
olunca Eshâb-ı kirâm “Hangimiz zulüm etmiş bulunuyoruz?’’ diye Resûlullah’a
sordular. Resûl-i Ekrem
“Bu sizin hakkınızda
değildir” dedi ve sonra “Hani Lokman da oğluna nasîhat ederek demişti ki,
“Oğlum, Allaha şirk koşma!
Şüphe yok ki bu şirk pek büyük bir zulümdür” (Lokman 13) âyetini okudular. Bu
âyet-i kerîme ile En’âm sûresi 82. âyetindeki zulmün Allah’a ortak koşmak
olduğunu bildirmiştir.
Gençliğinde bir şeyi
ezberleyince, sanki önümdeki kağıt üzerinde yazılı imiş gibi ezbere okurdum,
demiştir. Fıkhî meseleleri sormak üzere kendisine çok kimse müracaat ederdi.
Hadîs ilminde hâfız (Hadîs-i şerîf âlimi) derecesinde idi. Yüzbin hadîs-i
şerîfi senetleri ile ezbere bilirdi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i
sitte’de (meşhûr altı hadîs kitabı) yer almıştır. Vasiyetinin bir kısmı
şöyledir:
“Ben vefât ederken başımda
Lâ ilâhe illallah diyerek telkinde bulununuz. Vefât haberimi yaymayın ve beni
hemen kabrime götürün.” Vefâtında bir örtüsü bir de Kur’ân-ı kerîmden başka
hiçbir şeyi olmadığı görüldü. Abdullah bin Mes’ûd’dan rivâyet ettiği hadîs-i
şerîfte Resûlullah “Mü’min, ta’n etmez (kötülemez), la’nette bulunmaz ve
müstehcen konuşmaz.” buyurdu.
Yine İbni Mes’ûd’dan
“Peygamber efendimiz seferi iken bazen oruç tutar, bazen iftar ederdi. Farz
namazları iki rek’at kılardı.” dediğini rivâyet etmiştir.
Yine Abdullah İbn-i Mes’ûd
(r.a.)’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz buyuruyorlar ki:
“Kalbinde hardal danesi
kadar imânı olan hiçbir kimse Cehennemde ebedi kalmaz.”
“Şüphesiz ki Allah
güzeldir; güzelliği sever, kibir, hakkı inkâr edip insanları tahkir etmektir.”
Kaynaklar:
----------------
1) Tam İlmihâl Se’âdet-i
Ebediyye sh-986
2) El-A’lâm cild-4, sh-248
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-7,
sh-276
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d
cild-6, sh-86
5) Tezkiret-ül-huffâz
cild-1, sh-48
6) Hilyet-ül-Evliyâ cild-2,
sh-98
7) Miftâh-üs-seâde cild-2,
sh-20
8) Kâmûs-ul-A’lâm cild-4,
sh-3174
9)
El-Menhel-ül-azb-ül-Mevrûd cild-1, sh-186
10) Târîh-i Bağdâd cild-12,
sh-29